Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. poz. 655), dalej „Ustawa”, obowiązkowi obrony Ojczyzny podlegają obywatele polscy zdolni ze względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania tego obowiązku. Podstawowym sposobem realizowania obowiązku obrony Ojczyzny jest pełnienie służby wojskowej, którą dzieli się na czynną służbę wojskową i służbę w rezerwie. Obowiązkowi pełnienia służby wojskowej podlegają obywatele polscy od dnia, w którym kończą 18 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 60 lat (w przypadku podoficerów i oficerów - 63 lata). Obowiązkowi temu nie podlegają osoby uznane ze względu na stan zdrowia za trwale niezdolne do służby wojskowej. Jak czytamy w uzasadnieniu Ustawy, nowe przepisy przenoszą akcent z obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej na rzecz dobrowolnych form odbywania lub pełnienia niezawodowej służby wojskowej oraz zakładają znaczny wzrost liczby żołnierzy. W niniejszym wydaniu newslettera, chcemy zwrócić uwagę na kilka kwestii wynikających z nowych przepisów, które mogą być istotne dla pracodawców.
Dostęp pracodawcy do danych z ewidencji wojskowej
W miejsce dotychczasowych organów administracji wojskowej zadania dotyczące obronności państwa i współpracy z innymi organami i podmiotami, w szczególności z zakresu rekrutacji i pozyskiwania nowych żołnierzy, będą wykonywane przez Centralne Centrum Rekrutacji i lokalne wojskowe centra rekrutacji, które zastąpiły wojewódzkie sztaby wojskowe. Będą one zobowiązane, m.in. do kontaktów z pracodawcami, w tym do poinformowania o powołaniu pracownika do czynnej służby wojskowej i udostępniania im danych osobowych pracowników zgromadzonych w ewidencji wojskowej, w zakresie stosunku do obowiązku obrony, rodzaju oraz terminu wykonania tego obowiązku.
Obowiązkowe stawiennictwo do kwalifikacji wojskowej
Jednym z elementów obowiązku obrony Ojczyzny jest stawienie się, na wezwanie szefa wojskowego centrum rekrutacji, do kwalifikacji wojskowej, która ma na celu wprowadzenie danych osoby wezwanej do ewidencji wojskowej oraz określenie zdolności do pełnienia służby wojskowej. W wyniku czynności przeprowadzanych przez komisje lekarskie, wójta/burmistrza/prezydenta miasta i szefa wojskowego centrum rekrutacji, osoba wezwana do kwalifikacji zostanie wpisana do ewidencji wojskowej, otrzyma zaświadczenie o stawieniu się do kwalifikacji wojskowej, uregulowanym stosunku do służby wojskowej oraz orzeczonej zdolności do służby wojskowej.
Zwrot kosztów przez organ wzywający pracownika
Pracownik, który został wezwany przez centrum rekrutacji do osobistego stawiennictwa i nie otrzyma wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy z powodu wezwania, może żądać wypłaty zryczałtowanej rekompensaty za utracone zarobki. Rekompensata została określona na poziomie 1/30 minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdy dzień utraconych dochodów. Rekompensatę wypłaca organ wzywający na kwalifikację, na podstawie zaświadczenia wydanego przez pracodawcę. Osoba wezwana może również żądać zwrotu kosztów przejazdu na podstawie udokumentowanego oświadczenia, według zasad określonych w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Zachęty dla pracowników do odbywania dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej
Ustawa wprowadziła nowy rodzaj czynnej służby wojskowej – dobrowolną zasadniczą służbę wojskową. Służba ta będzie pierwszym etapem do ubiegania się o powołanie do innych form służby wojskowej, w tym do zawodowej służby wojskowej. Czas jej pełnienia wynosi do 12 miesięcy (28 dni szkolenia podstawowego i 11 miesięcy szkolenia specjalistycznego). Zachętą do zgłaszania się do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej ma być wynagrodzenie w wysokości najniższego uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego, czyli 4 560 zł brutto zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony z 28 marca 2022 r., wliczanie okresu odbywania dobrowolnej służby do okresu zatrudnienia oraz gwarancja zatrudnienia przez dotychczasowego pracodawcę, o której mowa poniżej. Ustawa przewiduje również, że osoba, która pełniła dobrowolną zasadniczą służbę wojskową ze szczególnym zaangażowaniem może otrzymać powołanie na stanowisko etatowe do zawodowej służby wojskowej. Dodatkowo, osoby te mają korzystać z pierwszeństwa w zatrudnieniu w urzędach administracji publicznej. O powołaniu danego pracownika do czynnej służby wojskowej (obejmującej zasadniczą i terytorialną służbę wojskową, służbę w aktywnej rezerwie, odbywanie ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy) szef wojskowego centrum rekrutacji ma obowiązek poinformować pracodawcę.
Harmonogram pełnienia służby i odbywania szkoleń
Dodatkowo o fakcie powołania do służby wojskowej, terminie odbywania służby wojskowej oraz wszelkich zmianach tych terminów, pracodawca ma zostać powiadomiony przez żołnierza obrony terytorialnej oraz żołnierza pełniącego służbę w aktywnej rezerwie. W sytuacji zastosowania trybu natychmiastowego stawiennictwa, obowiązek poinformowania pracodawcy został przesunięty na dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę. Dodatkowo, przed rozpoczęciem kolejnego okresu szkoleniowego, jednak nie później niż na 6 miesięcy przed przewidywanym terminem skierowania na kurs lub szkolenie specjalistyczne, prowadzone w ramach terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie, dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz obrony terytorialnej pełni służbę, informuje go o możliwości skierowania na ten kurs lub szkolenie. Taką informacje pracownik-żołnierz ma obowiązek przekazać pracodawcy.
Zwolnienie od pracy i urlop bezpłatny
Ustawa przewiduje zwolnienie ze świadczenia pracy pracownika wezwanego do kwalifikacji wojskowej, na czas stawienia się przed komisją i z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Natomiast pracownik powołany do czynnej służby wojskowej (z wyłączeniem zawodowej) oraz pracownik pełniący służbę w rezerwie ma prawo złożyć wniosek do pracodawcy o y zwolnienie od pracy w wymiarze dwóch dni, bez zachowania prawa do wynagrodzenia. Zwolnienie od pracy, na wniosek pracownika, w wymiarze jednego dnia, bez zachowania prawa do wynagrodzenia, przysługuje również pracownikowi pełniącemu rotacyjnie terytorialną służbę wojskową, nieprzerwanie przez okres 30 dni . W powyższych przypadkach pracodawca jest zobowiązany zaakceptować wniosek pracownika i udzielić mu zwolnienia od pracy. Ustawa stanowi, że zwolnienie pracownika z zachowaniem prawa do wynagrodzenia może nastąpić na koszt pracodawcy. Żołnierze pełniący terytorialną służbę wojskową rotacyjnie mogą ubiegać się o rekompensatę utraconego wynagrodzenia ze stosunku pracy. Kwota dzienne świadczenia pieniężnego nie może być wyższa od 1/22 dwuipółkrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, czyli obecnie ok. 720 zł.
Zgodnie z Ustawą osoba odbywająca 12 miesięczne szkolenie w ramach dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, a także osoba powołana do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, ma prawo do urlopu bezpłatnego na okres trwania tej służby.
Ochrona zatrudnienia
Ustawa wprowadza ochronę zatrudnienia osób powołanych do zasadniczej albo terytorialnej służby wojskowej. Stosunek pracy z takimi osobami może być rozwiązany tylko za zgodą pracownika. Ochrona nie dotyczy pracowników zatrudnionych na okres próbny lub na czas określony nie dłuższy niż 12 miesięcy. W okresie ochronnym, czyli od chwili powołania do służby do jej zakończenia, pracodawca zachowuje prawo do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, a także do wypowiedzenia umowy o pracę w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy. Co więcej, jeżeli przed powołaniem pracownika do służby, doszło do wypowiedzenia umowy o pracę, przez pracownika lub pracodawcę, i okres wypowiedzenia miał upłynąć po dniu powołania pracownika do służby, wypowiedzenie staje się bezskuteczne. W takiej sytuacji, rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie pracownika. W konsekwencji, jeżeli po zakończeniu służby wojskowej pracodawca będzie chciał rozwiązać stosunek pracy z pracownikiem, będzie musiał ponownie wypowiedzieć umowę, a w przypadku umów na czas nieokreślony, zaktualizować przyczyny wypowiedzenia.
Analogiczna ochrona przysługuje osobie, która otrzymała od pracodawcy urlop bezpłatny w związku z odbywaniem 12 miesięcznego szkolenia w ramach dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, z tym że ochrona takiej osoby rozciąga się również na okres 12 miesięcy od dnia zakończenia szkolenia. Powyższy zakaz wypowiadania umów nie dotyczy umów na okres próbny i na czas określony nie dłuższy niż 24 miesiące.
W przypadku odbywania obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej ochrona zatrudnienia obejmuje również małżonka żołnierza i trwa przez okres pełnienia obowiązkowej służby. W okresie ochronnym rozwiązanie umowy o pracę z małżonkiem żołnierza odbywającego obowiązkową służbę może nastąpić tylko bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy.
Obowiązek zatrudnienia pracownika po zwolnieniu z obowiązkowej służby
Pracownik, który zakończył obowiązkową zasadniczą służbę wojskową i w ciągu 30 dni zgłosił się do pracodawcy w celu podjęcia pracy, ma zagwarantowane zatrudnienie u pracodawcy na poprzednio zajmowanym stanowisku lub stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia. Jeżeli pracownik nie zachował 30-dniowego terminu, stosunek pracy wygasa, chyba że było to spowodowane przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność w pracy. Jeżeli w czasie odbywania służby wojskowej pracownik nabył wyższe kwalifikacje, pracodawca jest obowiązany, na wniosek pracownika zatrudnić go w miarę możliwości na stanowisku, które odpowiada nabytym kwalifikacjom.
Staż pracy
Ustawa przewiduje wliczanie czasu odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia u pracodawcy i uwzględnianie go przy ustalaniu wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy, pod warunkiem że pracownik w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej (z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej i zasadniczej służby wojskowej), podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby.
Świadczenia pieniężne na rzecz pracodawcy – rekompensata kosztów
Pracodawca, który zatrudnia pracownika będącego żołnierzem rezerwy albo będącego żołnierzem obrony terytorialnej pełniącym służbę wojskową rotacyjnie, może ubiegać się o zwrot wydatków – rekompensatę z tytułu zatrudnienia pracownika na zastępstwo lub powierzenia zastępstwa innemu pracownikowi zatrudnionemu w zakładzie pracy. Do poniesionych kosztów, za które przysługuje zwrot zalicza się m.in.:
- przeszkolenie pracownika, który będzie pełnił zastępstwo;
- opłaty związane z przeprowadzeniem badań wymaganych do objęcia stanowiska;
- odzież oraz obuwie robocze, jeśli są wymagane na danym stanowisku;
- zapewnienie koniecznych ubezpieczeń związanych z wykonywaniem zawodu;
- kwotę jednorazowej odprawy wypłaconej żołnierzowi obrony terytorialnej w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczanego zgodnie z zasadami ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
Powyższe świadczenie pieniężne dla pracodawcy nie obejmuje wynagrodzenia pracownika zastępującego żołnierza rezerwy czy obrony terytorialnej.
Zwrot kosztów dokonywany jest na wniosek pracodawcy składany do szefa wojskowego centrum rekrutacji (właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy) wraz z dokumentami potwierdzającymi poniesione wydatki, nie później niż w terminie 90 dni od dnia zwolnienia żołnierza rezerwy lub żołnierza odbywającego terytorialną służbę wojskową pełnioną rotacyjnie. Ustawa przewiduje, że kwota świadczenia dla pracodawcy za każdy dzień pełnienia służby przez jego pracownika - żołnierza, nie może być wyższa od 1/22 dwuipółkrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.
Kwotę świadczenia ustala się każdorazowo odpowiednio za czas odbywania terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie albo za dni pełnienia służby w rezerwie – za dany miesiąc jej pełnienia.
Next steps
W przypadku jakichkolwiek pytań związanych z tematyką publikacji, prosimy o kontakt.
Authored by Marek Wroniak, Agnieszka Szczodra-Hajduk, Paulina Przewoźnik-Lewiński, and Karolina Dębiec.
